Το μουσικό βιβλίο της Μεγάλης Εβδομάδας, αποτελεί ένα σημαντικό βοήθημα
στους διακόνους του ιερού αναλογίου τους ιεροψάλτες, καθότι χρησιμεύει ως
βοήθημα για τη σωστή απόδοση και ερμηνεία κατά την διάρκεια της λειτουργικής
πράξης, των σπουδαίων κατά τα νοήματα, κατανυκτικών και εξαίσιων
εκκλησιαστικών ύμνων, αυτής της πολύ σημαντικής ιεροπρεπούς για τους
ορθοδόξους περιόδου. Από τότε που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1884, η
πρώτη «Αγία και Μεγάλη Εβδομάς» από τον Πρωτοψάλτη του Πατριαρχικού ναού
Γεώργιο Ραιδεστηνό ως αυτοτελές μουσικό βιβλίο, μέχρι και σήμερα έχουμε
αρκετές και ωφέλιμες για την ψαλτική τέχνη εκδόσεις, με κυριότερες του
Κωνσταντίνου Πρίγγου, του Αθανασίου Καραμάνη κ.ά. Αξιοσημείωτο είναι το
γεγονός, ότι πριν την πρώτη αυτή έκδοση της Μ. Εβδομάδας σε έντυπη μορφή, οι
ψαλλόμενοι ύμνοι ήταν διάσπαρτοι σε άλλα μουσικά βιβλία όπως το Ειρμολόγιο, το
Δοξαστάριο και τις διάφορες Μουσικές Ανθολογίες και Συλλογές, ενώ στη συνέχεια
ακολούθησαν σταδιακά κάποιες πρόδρομες εκδόσεις με σκοπό την ενιαία συλλογή
των ύμνων αυτών σε ένα τόμο όπως, οι « Ύμνοι της Μ. Πέμπτης» το 1859 από τον
Ιωάννη Χαβιάρα σε ευρωπαϊκή σημειογραφία, ο «Επιτάφιος Θρήνος» του
Στεφάνου δομεστίκου την ίδια χρονιά, κ.ά.
Σήμερα, ο πολυγραφότατος πρωτοψάλτης, μεγάλος Καλυμνιώτης δάσκαλος και
ερευνητής της ψαλτικής τέχνης, Άρχων Μαΐστωρ της Μεγάλης του Χριστού
Εκκλησίας κ. Γεώργιος Χατζηθεοδώρου, μόλις πριν λίγες μέρες μας παρέδωσε το
δικό του μουσικό έργο της κατανυκτικής και μυσταγωγικής αυτής περιόδου, με
τίτλο: «Βυζαντινή Μεγάλη Εβδομάδα» έργο που εκδόθηκε με την ευγενική χορηγία
του πλοιάρχου Σπύρου Παπασούλη, ο οποίος θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ, ότι
βοήθησε στην έκδοση και των έξι προηγούμενων πονημάτων του συγγραφέα.
Ο εν λόγω πολυτελέστατος σκληρόδετος τόμος των 360 περίπου σελίδων, αποτελεί
επανέκδοση με ελάχιστες μελικές προσθήκες, του ομότιτλου πονήματος του που
εξέδωσε στην Κάλυμνο το 1988, σε μια ιδιαίτερη καλαίσθητη και πρωτοτύπως
χειρόγραφη έκδοση, προς χάριν των διδακτικών αναγκών της σχολής βυζαντινής
μουσικής της Ι. Μητρόπολης Καλύμνου.
Η νέα έκδοση, συμπεριλαμβάνει έπειτα από το σύντομο εισαγωγικό σημείωμα του
συγγραφέα, που αναφέρεται στο εκδοτικό του κίνητρο, και ένα ενδιαφέρον,
γλαφυρό και εγκάρδιο πρόλογο, του αναπληρωτή Καθηγητή της Ιστορικής
Βυζαντινής Μουσικολογίας της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας
Κρήτης (ΠΑΕΑΚ) κ. Μιχάλη Στρουμπάκη ο οποίος εκτός των άλλων ωφέλιμων,
περιγράφει διεξοδικά το περιεχόμενό του έργου.
Ο δάσκαλος στον νέο του πόνημα, εμπεριέχει τονισμένους με την βυζαντινή
παρασημαντική ύμνους και τροπάρια, από τις ακολουθίες του νυχθημέρου της
Μεγάλης και Αγίας Εβδομάδος, που βασίζονται κυρίως στην Καλυμνιώτικη ψαλτική
παράδοση, η οποία αντλείται γενικότερα από την Δωδεκανησιακή μουσική
παράδοση και κατ’ επέκταση την Κωνσταντινουπολίτικη, όπως ο ίδιος αναφέρει
χαρακτηριστικά στο εισαγωγικό σημείωμα του πρώτου τόμου. Εύστοχα
συμπληρώνει και επισημαίνει στον πρόλογό του ο καθηγητής κ. Στρουμπάκης, ότι
«πρόκειται για ένα έργο πολυδιάστατο που συνδυάζει το παλαιό ποικιλματικό
ύφος της Δωδεκανησιακής ψαλτικής με τη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα,
αλλά και τη σύγχρονη μουσικολογική έρευνα».
Πράγματι το εν λόγω πόνημα, εκτός από ένα ιδιαίτερο και αρκετά ωφέλιμο
μουσικό εργαλείο του αναλογίου κατά την λειτουργική πράξη, μπορεί
ταυτόχρονα να εξεταστεί και να μελετηθεί από τα παρακάτω πολύτιμα στοιχεία,
που αναδύονται με βάση το περιεχόμενό του:
Την επιμελημένη και άρτια καταγραφή της Καλυμνιώτικης ψαλτικής
παράδοσης, μέσα από την οποία αποδίδονται και εκφράζονται κυρίως τα
καθίσματα, οι κανόνες, τα εγκώμια, τα ευλογητάρια κ.ά. Αξιοσημείωτη είναι
και η ακουστική καταγραφή του μαθήματος «Τον ήλιον κρύψαντα» του
Μητροπολίτου Καλύμνου Κυρού Ισιδώρου Αηδονοπούλου, το οποίο
θεωρείται ένα από τα αντιπροσωπευτικά δείγμα του Καλύμνιου ύφους.
Τα κλασικά, όπως θα λέγαμε μαθήματα, δεν θα μπορούσαν να εκλείπουν,
άλλωστε κάθε τοπική παράδοση βασίζεται, ως γνωστόν σ’ αυτά. Τα μέλη
αυτά, εκτός από την γενική κλασική δομή των τροπαριακών ύμνων, είναι:
Ιωάννη Κλαδά (Γεύσασθε), Πέτρου Πελοποννησίου (Κεκραγάρια-στιχηρά
κ.α), Ιακώβου Πρωτοψάλτου (Αινείτε αργόν κ.ά), Γεωργίου Κρητός
(Εξηγέρθη), και των συγχρόνων Ανδρέα Τσικνόπουλου (Του δείπνου σου)
και Ιακώβου Ναυπλιώτη (Ήδη βάπτεται, κ.ά), ενώ προς χάριν των αρχαρίων
(να ενθυμηθούμε ότι το εγχείρημα της πρώτης έκδοσης, έγινε για τις
διδακτικές ανάγκες της σχολής βυζαντινής μουσικής) συμπεριλαμβάνεται
και το «Σιγησάτω» του Ιωάννη Σακελαρίδη, σε λιτό και εύχρηστο μέλος.
Η απόδοση σε πολλά εκκλησιαστικά μέλη, με την ένδειξη «Ημέτερον» είτε
αυτή αφορά την ερμηνεία, την απόδοση, τις διασκευές, ή ακόμα και τη
σύντμηση παλαιότερων και εκτενέστερων μαθημάτων, επιδεικνύει την
πλούσια δημιουργική και συνθετική διάθεση του συγγραφέα και συνθέτη.
Μερικά δείγματα από αυτά είναι τα παρακάτω μαθήματα: «Νυν αι
δυνάμεις», «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις», «Άγιος Κύριος Σαβαώθ», «Σώμα
Χριστού» κ.α. Χαρακτηριστική είναι και η διασκευή του «Κύριε η εν
παλλαίς» σε σύμμικτο μέλος, τόσο του Πέτρου όσο και του Φωκαέως.
Αξιοπρόσεκτη και λίαν διδακτική, κυρίως για τους νεώτερους, είναι η
καταγραφή κατά το κλίτιον ύφος της εκφωνητικής εμμελούς απαγγελίας του
«Σήμερον κρεμάται» όπως ακριβώς θα πρέπει να ψάλλεται. Τέλος,
ενδεικτική είναι η περίπτωση του κοινωνικού της Αναστάσεως «Σώμα
Χριστού» από κείμενο παλαιού χειρογράφου, το οποίο παρεισέφρησε από
την ακολουθία της Αναστάσεως στο τέλος της εν λόγω βίβλου, όπου
ανθολογείται με την ολοκλήρωση των ακολουθιών της Μεγάλης
Εβδομάδας.
Οι εξηγήσεις, που φανερώνουν την επιστημονική και ερευνητική του
δεινότητα και διάθεση από την παλαιά γραφή στην νέα, είναι αρκετά
χαρακτηριστικές όπως φαίνεται από τα ψαλμωδήματα: «Ιδού ο Νυμφίος»,
«Νυν αι Δυνάμεις» του Ιωάννου Καλομενοπούλου (ΙΗ΄ αι.) σε συνοπτική
εξήγηση, «Ότε οι ένδοξοι» κ.ά.
Οι ιδιαίτερες σημειώσεις πριν το μελωδούμενο κείμενο, παρουσιάζουν
ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι επισημαίνονται πρακτικά και θεωρητικά
ζητήματα, αλλά και διάφορα τεχνάσματα του τρόπου της ψαλμώδησης.
Από τις πολλές αυτές σημειώσεις χαρακτηριστικά αναφέρω την παρακάτω:
«Προσοχή τέχνασμα: Στο σημείο του μέλους ‘’Κρότον τοις ωσιν’’ εάν έχει εν
τω μεταξύ ανέβει η βάση, μπορούμε να κρατήσουμε στο ‘’χη’’ αντί ολίγου
ίσον , οπότε όλο το μέλος κατέρχεται μια φωνή χωρίς να γίνει αντιληπτό»
Η χρηστική αναφορά του Τυπικού των ακολουθιών, για κάθε μέρα και για
κάθε περίπτωση είναι εμφανής αλλά και ωφέλιμη. Προσφέρονται πλείστες
και ακριβείς πληροφορίες για την πιστή και ευλαβική εφαρμογή της τυπικής
διάταξης των ψαλλομένων ύμνων, με βάση πάντα την έγκριτη και
επιβεβλημένη τάξη του Μεγάλου Τυπικού της Μεγάλης του Χριστού
Εκκλησίας.
Το νέο πόνημα του μεγάλου δασκάλου και Μαΐστορα της ψαλτικής τέχνης κ.
Γεωργίου Χατζηθεοδώρου, καθιστά το έργο ιδιαίτερα ενδιαφέρον από μουσική
άποψη, ψάλλεται ευάρεστα και ρέει μελιστάλακτα με την πρέπουσα προσευχητική
διάθεση του εκκλησιαστικού μέλους, κατά το αρμόζων ήθος των αγίων ημερών
κατά το οποίο είναι γραμμένο, και ταυτόχρονα εμπλουτίζει σημαντικά την μέχρι
τώρα βιβλιογραφία ομοειδών βιβλίων της βυζαντινής μουσικής. Δεν θα πρέπει να
εκλείπει από καμία μουσική βιβλιοθήκη, καθότι το περιεχόμενό του, μας
προσφέρει δείγματα υψηλής ψαλτικής τέχνης, προσδίδοντας πνευματική μουσική
τροφή στους αφανείς τέτιγγες της ψαλμωδίας, τους ιεροψάλτες, αλλά και πλούσια
μουσικολογική και λαογραφική γνώση στους φιλέρευνους αναγνώστες.
Ευχόμεθα υγείαν εις τον δάσκαλό μας, και αναμένομεν εις άλλα ωφέλιμα και
θεάρεστα μουσικά έργα.
Ιωάννης Ε. Καστρινάκης, καθηγητής μουσικής, καλλιτεχνικός διευθυντής των ωδείων «Ιωάννης Μανιουδάκης» και της «Ιεράς Μητροπόλεως Κισάμου και Σελίνου»
No comments:
Post a Comment