Σωτήριος Δεσπότης
Ο Άρχων Μαΐστωρ της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας κ. Γεώργιος Χατζηθεοδώρου προσφέρει στο φιλόμουσο κοινό της ψαλτικής μας πατριδογνωσίας το νέο του πόνημα με τίτλο: Καταβασίες αργές (αργοσύντομες), σύντομες. To έργο κυκλοφόρησε το 2022 από την Επτάλοφο με χορηγία του κ. Σπυρίδωνα Παπασούλη.
Η πρώτη σκέψη μας παραλαμβάνοντας το πόνημα είχε να κάνει με τον τόπο που αναγράφεται στο εξώφυλλό του. Το νησί της Καλύμνου, το νησί του αγίου Σάββα, είναι γνωστό στο χώρο της ψαλτικής τέχνης από τον Δάσκαλο της ψαλτικής και συγγραφέα πολλών σημαντικών έργων τον κ. Γεώργιο Χατζηθεοδώρου. Ένα ηχηρό μήνυμα που μας τονίζει ότι η θέληση και η αγάπη για την ψαλτική τέχνη μπορεί να αποφέρει σημαντικότατους καρπούς δημιουργίας υποσκελίζοντας δυσκολίες μετακίνησης και πρόσβασης σε βιβλιογραφικές πηγές. Οδοδείκτης σε αυτό ο συγγραφέας του έργου, στον οποίο ευχόμαστε να μας χαρίσει και άλλα έργα παρόμοιας αισθητικής.
Το πόνημα ξεκινά με την παράθεση σύντομου βιογραφικού σημειώματος του συγγραφέα και το ακολουθεί ο πίνακας των περιεχομένων.
Στη συνέχεια συναντούμε ένα κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα του συγγραφέα ο οποίος μας εισάγει στο σκεπτικό που ακολούθησε για την οργάνωση του υλικού που μας προσφέρει. Μέσα από ιστορικές πληροφορίες περί της παραδόσεως του Ειρμολογίου ο αναγνώστης σχηματίζει μια πλούσια εικόνα για τα περιεχόμενα και την εξέλιξή τους στη χειρόγραφη παράδοση τόσο του Ειρμολογίου όσο και περί μελοποιών της συγκεκριμένης συνθετικής πρακτικής.
Το πόνημα χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο με τις Αργές (αργοσύντομες) καταβασίες και στο δεύτερο με τις σύντομες, όπου ακολουθείται η εξής σειρά: εορταστικός κύκλος του Ενιαυτού, Τριώδιο και Πεντηκοστάριο.
Το αξιοσημείωτο και βασικό στοιχείο του πονήματος είναι το γεγονός ότι ο Δάσκαλος εμφανίζεται ως εξηγητής στο πρώτο μέρος και ως μελοποιός στο δεύτερο. Εξηγεί τη γραπτή παράδοση που διασώζει ο Πέτρος Πελοποννήσιος χρησιμοποιώντας, βέβαια, και το ιδιόγραφο της εξήγησης του Γρηγορίου, με ιδιαίτερη έμφαση στη ρυθμική επεξεργασία των μελών, γεγονός που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αργοσύντομος δρόμος εξήγησης. Μια ρυθμική επεξεργασία ως ερμηνευτική πρόταση στο μουσικό υλικό που επεξεργάζεται μέσα από τη διαδικασία σύντμησης της χρονικής του διάρκειας. Και το πραγματώνει αυτό υπό το πρίσμα της εξηγητικής προσέγγισης με την απευθείας του αναφορά στη σημειογραφία του Πέτρου.
Ιδιαίτερης σημασίας το γεγονός αυτό από μόνο του, μιας και αφήνει να διαφανούν κάποιοι προβληματισμοί του για τον τρόπο της εξήγησης των τριών Δασκάλων, γεγονός το οποίο καταθέτει σε διαλέξεις και κείμενά του από το 2003.
Στο δεύτερο μέρος, όπου εμφανίζεται ως μελοποιός, μας καταθέτει στο εισαγωγικό τουσημείωμα ότι στηρίζεται στην προφορική παράδοση του τόπου του, της Καλύμνου. Σημαντικότατο εθνομουσικολογικό γεγονός μιας και μας προσφέρετε υλικό για συγκριτική μελέτη τόσο με τη χειρόγραφη παράδοση παλαιοτέρων πηγών όσο και με την προφορική, κυρίως, παράδοση της Καλύμνου με άλλων περιοχών της πατρίδας μας, ερευνώντας ομοιότητες, διαφορές και αλληλεπιδράσεις, των μουσικών υλικών.
Μέσω χαρακτηριστικών παραδειγμάτων του τρόπου εργασίας που μας παραθέτει, μας εισάγει εύστοχα στο σκεπτικό του: «Η εξήγηση από την παλιά στη νέα είναι και δύσκολη υπόθεση και σε μεγάλο βαθμό υποκειμενική». Και συνεχίζει αναφέροντας «μετέφερα από την παλιά γραφή στη νέα τις αργές καταβασίες του Πέτρου, ενώ παράλληλα κατέβαλα προσπάθεια να μείνω όσο το δυνατόν κοντά στο κείμενο της χειρόγραφης παράδοσής του, γεγονός που δίνει στο άκουσμα έκφραση σαφώς παλαιότερη από αυτή των εξηγητών και καθιστά τις καταβασίες πιο σύντομες (θα έλεγα αργοσύντομες). Όπου δε χρειάστηκε διατήρησα ή και πρόσθεσα χρόνους σε σημεία που κατά τη γνώμη μου έλειπαν». Με μια ματιά διαφορετική εξηγεί το υλικό των καταβασιών του Πέτρου στηριζόμενος πάντα στην αναλυτική σημειογραφία της Νέας Μεθόδου του 1814, δίνοντας νέες προοπτικές για περαιτέρω έρευνα σε ερμηνευτικές πληροφορίες που κρύβει το σημαδόφωνο και η έννοια της μουσικής θέσης στην ψαλτική μας τέχνη.
Πριν τον βασικό κορμό του πονήματος ο Δρ. Γρηγόριος Αναστασίου, διευθυντής του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας, χαρίζει στο μελετητή του έργου έναν πρόλογο με ιστορικές και μορφολογικές πληροφορίες περί της μελοποιίας στην παράδοση του Ειρμολογίου, παρουσιάζοντας με εύστοχο τρόπο στοιχεία από το σκεπτικό εξήγησης και μελοποίησης του συγγραφέως, καταδεικνύοντας με πλουραλιστικό τρόπο πτυχές ακόμη και από τη σχέση του ποιητικού κειμένου με το μουσικό λόγο, όπως αυτοί συν-πλέουν στους στίχους του έργου, με έμφαση στην παρουσίαση της σημασίας που έχει η επισήμανση των ρυθμικών ποδών και ο προσδιορισμός των συγκεκριμένων χρονικών αξιών των φωνητικών σημαδιών τόσο στο έργο των τριών Δασκάλων όσο και στο σκεπτικό του κ. Χατζηθεοδώρου, παραθέτοντας σειρά μουσικών παραδειγμάτων.
Το πόνημα του Άρχοντος Γεωργίου Χατζηθεοδώρου καταδεικνύει ότι η ψαλτική μας τέχνη είναι μια ζωντανή παράδοση που εξελίσσεται μέσα από νέες εξηγητικές και μελοποιητικές προτάσεις. Προτάσεις που βασίζονται στη χειρόγραφη και στην προφορική κληρονομιά της παραδόσεως με τις αισθητικές επιταγές που οι πρόγονοί μας μας εμπιστεύθηκαν. Πραγματικότητες που διασφαλίζουν την αυθεντικότητα και τη διαχρονικότητα της ψαλτικής μας παραδόσεως και στη μουσική σκηνή του 21ου αιώνα.
No comments:
Post a Comment